Rosyjska agresja na Ukrainę zmusiła miliony mieszkańców tego kraju do ucieczki za granicę w poszukiwaniu bezpiecznego schronienia. Wśród uchodźców są także dzieci, także te osierocone, które muszą teraz odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Żeby lepiej chronić ich interesy, Sejm przyjął nowelizację specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Co zakładają nowe przepisy?
Na dzieci czeka wiele zagrożeń
Napływ uchodźców do Polski w bezprecedensowej skali sprawił, że przy granicy pojawili się nie tylko chętni do pomocy Ukraińcom, ale także osoby, które chciałyby w jakiś sposób wykorzystać tę jakże przykrą sytuację i na niej zarobić. Przede wszystkim chodzi tutaj o proceder handlu ludźmi oraz nielegalnej adopcji. W związku z tym politycy zdecydowali o przyjęciu nowych przepisów, w których można znaleźć instytucję opiekuna tymczasowego dla osieroconych dzieci z Ukrainy.
Rejestr dzieci osieroconych i pozostawionych bez opieki
Nowe przepisy stanowią podstawę prawną do stworzenia specjalnego rejestru małoletnich obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osób sprawujących faktyczną pieczę nad nimi lub małoletnich obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i bezpośrednio przed przybyciem byli umieszczeni w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy.
– Stworzenie ewidencji pozwoli także Polsce na przekazanie stronie ukraińskiej informacji, jeśli chodzi o liczbę dzieci, które przekroczyły polską granicę oraz miejsce ich pobytu na terytorium Polski. Dane te mogą okazać się niezbędne dla władz ukraińskich po zakończeniu konfliktu zbrojnego – można przeczytać w uzasadnieniu projektu ustawy.
Zgodnie z przepisami wprowadzono informatyczną ewidencję dzieci przybyłych z Ukrainy bez opieki osób, które normalnie sprawują nad nimi pieczę (rodziców lub opiekunów prawnych), a także dzieci, wobec których sprawowana była piecza zastępcza na terytorium Ukrainy. Rejestr ten prowadzi minister rodziny i polityki społecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie. Zadaniem tych ostatnich jest także wspieranie ośrodków pomocy społecznej, centrów usług społecznych albo innych jednostek organizacyjnych przy sprawowaniu przez nie nadzoru nad realizacją praw i obowiązków opiekuna tymczasowego oraz przebywających pod ich opieką małoletnich obywateli Ukrainy. Ponadto powiatowe centra pomocy rodzinie świadczą pomoc prawną, organizacyjną i psychologiczną opiekunom tymczasowym oraz ukraińskim dzieciom, które przebywają pod ich opieką.
Co jest niezwykle istotne, nowe przepisy weszły w życie z mocą wsteczną – od dnia 24 lutego 2022 roku, a więc od rozpoczęcia agresji na Ukrainę.
Opiekun tymczasowy dla ukraińskich dzieci
Żadne dziecko nie powinno być bez opieki. Z tego właśnie założenia wyszedł ustawodawca, wprowadzając instytucję opiekuna tymczasowego. Jest ona niezwykle ważna z punktu widzenia zapewnienia ochrony interesów dzieci, które nierzadko przybywają do Polski np. w towarzystwie starszego rodzeństwa, dziadków, czy cioć. Często też nie mają one żadnych dokumentów bądź mają jedynie oświadczenie napisane przez rodziców. Nie jest to jednak wystarczające do załatwienia wielu formalności, chociażby zapisania dziecka do szkoły czy też uzyskania dostępu do jego leczenia w razie konieczności.
Opiekunem tymczasowym może być osoba najbliższa dla dziecka, a więc jego krewny, powinowaty bądź też ktoś obcy, aczkolwiek dający rękojmię należytego wykonywania obowiązków. Jeżeli zaś nie będzie takich osób, wówczas opiekuna tymczasowego wskazuje jednostka pomocy społecznej na wniosek sądu. Zgodnie z założeniami wszystko ma się odbywać niezwykle sprawnie, ponieważ jednostka pomocy społecznej ma 48 godzin na wyznaczenie opiekuna tymczasowego, z kolei sąd 3 dni na dokonanie czynności.
Życie bywa jednak niezwykle złożone, przez co trudno jest stawiać rygorystyczne wymagania w przypadku uchodźców uciekających przed wojną. Z tego względu w przepisach przewidziano, iż w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy okoliczności nie wiążą się z istotnymi wątpliwościami, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do dowodów z dokumentów, a całą sprawę rozpoznać na posiedzeniu niejawnym. Warto również zwrócić uwagę, że postępowanie w przedmiocie ustanowienia opiekuna tymczasowego może zostać wszczęte zarówno na wniosek, jak i z urzędu.
Piecza zastępcza
Dla dzieci przybywających z Ukrainy istnieje również możliwość ustanowienia pieczy zastępczej, jeżeli niemożliwe jest powołanie opiekuna tymczasowego. Co jednak ważne, w takim przypadku zliberalizowane zostały wymogi dotyczące ukraińskich kandydatów na rodziców zastępczych. Nie wymaga się od nich odbycia rozmaitych szkoleń, muszą oni jednak przebywać na terytorium Rzeczypospolitej legalnie.
Pomoc uchodźcom z Ukrainy przybiera rozmaite formy w zależności od potrzeb. W przypadku osieroconych dzieci kwestią absolutnie podstawową jest zapewnienie im opieki. Z tego względu wprowadzone zostały nowe przepisy mające na celu ustanowienie opiekunów tymczasowych oraz pieczy zastępczej dla osieroconych ukraińskich dzieci uciekających przed wojną.